Çocuk Eğitiminde Ödül – Ceza – Yaptırım

Öğrenme, deneyimler sonucunda çocukların kalıcı davranışlar oluşturması anlamına gelmektedir. Bu davranışların gelişimindeki en önemli rol şüphesiz anne ve babalara düşmektedir. Anne ve babaların çocuklara istendik bir davranış kazandırmak için başvurduğu en bilindik yöntem ise ödül ve cezadır. Yıllardan beri gelen bu yöntemin uzun vadede olumsuz sonuçları ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple çocuk eğitiminde kullanılması gereken yöntem yaptırım olmalıdır.

Ödül: Çocuğa olumlu davranışları sonucunda verilen her türlü maddi ve manevi kazançtır. Son günlerde ödül yönteminin çocuk gelişiminde pek çok olumsuzluğa neden olduğu bilinmektedir.

• Bağımlı olurlar! Devamlı olarak ödül almaya alışan çocuk ödüle bağımlı hale gelir ve herhangi bir kazanç elde edemediğinde kendini kötü hisseder. Yalnızca ödül kazanabilmek adına doğru olmayan davranışlara yönelebilir.

• Ödüle odaklanırlar! Çocuklara verilmesi gereken en önemli kazanımlardan biri de bir davranışı “neden yapması veya yapmaması” gerektiği olmalıdır. Fakat, davranışı sonucu her daim ödül almaya alışan çocuk bu durumu idrak edemeyecektir. Bunun sebebi çocuğun olumlu davranışa değil, ödüle odaklanmasıdır.

• Ödül, davranışların ortaya çıkma nedenlerinin üzerini örter. Ödül almak adına çocuk yapmak istediği olumsuz davranışı sergileyemez. Fakat bu durum hem davranışı görmemizi hem de bunun altında yatan sebepleri anlamamızı engeller. Bu nedenle ödül, düzeltilmesi gereken davranışların fark edilememesine neden olarak, ileride daha büyük davranış sorunlarına yol açar.

Ceza: Çocuğun, doğru olmayan bir davranışı yapmasını engellemek adına uygulanan her türlü olumsuz tutum ve davranışlardır.  Ailelerin sıklıkla başvurduğu bir yöntem olan ceza, çocukların sosyal ve duygusal gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir. Peki nasıl?

• Agresif davranışlara yol açar! Bu aşamada kendinizi onun yerine koyup düşünmek en iyi yöntemdir. Olumsuz bir davranışından dolayı ceza verilen çocuk, bu defa da cezadan kaçmak için saldırgan davranışlar gösterecektir. Bu sebeple empati kurarak onu anlamaya çalışmak en doğru yol olacaktır.

• Suçluluk duygusu yaşatır! 2-5 yaşları arasında çocuğun kendini tanımaya ihtiyacı vardır. Bu süreçte ebeveynlerin kurduğu yanlış cümleler ya da davranışlar çocuklarda farklı düşüncelere neden olabilir. Çocuk durumu idrak edemez, anlamlandıramaz.

• Sadece cezalandırılan değil, cezalandıran da olumsuz etkilenir. Çocuğunuzun yaptığı bir davranışı cezalandırmak ve bunun sonucunda sizin kısa süreliğinede olsa olumlu sonuçlar görmeniz ceza verme davranışınızı pekiştirecektir. Bu durum ebeveyn-çocuk ilişkisini olumsuz etkileyeceği gibi sizin agresyonunuzu da arttıracaktır.

Nasıl davranmalıyız?

Bunun en doğru cevabı çocuklara ”yaptırım” uygulamaktır.

Yaptırım uygulamaktaki en kritik nokta çocuğa seçim imkanı sunmaktır.  Bu şekilde kendi davranışı hakkındaki sorumluluk çocuğa bırakılmış olur. Bir örnek üzerinden açıklayalım. Çocuklar düzenli olarak ders çalışmakta zorlanabilirler. Bunun nedeni çevresindeki uyarıcılardan etkilenmek gibi birçok sebep olabilir. Bu durumda aileler çocuğun hangi sebepten dolayı ders yapmakta zorlandığını iyi gözlemlemelidir. Eğer biraz daha fazla televizyon izlemek istediği için çalışmasını eksik yapıyorsa o zaman çocuğa iki seçenek sunulmalıdır. Ya ev çalışmasını yapmak için odasına gidecek  ya da ertesi günkü televizyon zamanından mahrum kalacaktır. Bu konuşmadan sonra ebeveynler kenara çekilir ve herhangi bir müdahalede bulunmaz. Karar çocuğa bırakılır. Fakat çocuk, ertesi gün televizyon izlemek istediğinde ebeveynler ona yaptığı seçimi hatırlatmalı ve çocuğun yaptığı her türlü davranışa karşı (ağlama, öfkelenme vb.) geri adım atmamalı, kararlı durmalıdır. Burada önemli nokta, davranış problemine neden olan durumu gözlemlemek ve buna bağlı olarak seçenek sunmaktır.

  MOD Koleji

  PDR Birimi